Гісторыя пажарна-выратавальнай службы Брэстчыны

Як усё пачыналася…

Структура па надзвычайных сітуацыях вырасла і была створана на базе багатай па сваім традыцыям пажарнай службы, якая мае ўжо больш за сто пяцьдзесят гадоў гісторыі. У прыватнасці, як атрымалася ўсталяваць гісторыкам, першае згадванне аб пажарнай камандзе Брэст-Літоўска пры гарадской паліцыі было ў 1851 годзе.

Архіўныя дакументы сведчаць: каманда мела 11 коней і 6 бочак для перавозкі вады. Афіцыйнай жа датай нараджэння пажарнай службы ў Брэсце лічыцца 20 чэрвеня 1879 года. У гэты дзень гарадская Дума прыняла Пастанову аб стварэнні пажарнай каманды. Рашэнне наспявала даўно, паколькі ледзь ці не кожны год горад над Бугам раздзіралі жорсткія пажары. Агонь знішчаў цэлыя вуліцы і кварталы. Прычынай пажараў былі высокая шчыльнасць неўпарадкаванай драўлянай забудовы. Наносячы значны ўрон, вялікія пажары надоўга запаміналіся ў народзе, звесткі аб іх заносіліся ў кнігі.

Пажарышча войнаў

У 1500 годзе вялікі пажар у Брэсце ўчынілі крымскія татары, спалившие «месца» ад... прыкрасці. Іх 15-тысячнае войска ніяк не магло ўзяць непрыступны Брэсцкі замак. Доўгую аблогу знялі толькі пасля атрымання «окупа» ад абаронцаў горада.

Адным з самых вядомых быў буйны пажар у 1525 годзе, калі згарэў Брэсцкі замак і выгарэў цэнтр горада. «Усе на корань выгарэла» - так сведчылі уражаныя відавочцы бяды. Агонь распаўсюджваўся настолькі вокамгненна, што нічым істотна не дапамаглі нават тыя 12 стражнікаў і «клікуноў», якіх спецыяльна прызначыла замкавая воласць пільнаваць замак – найважнейшы стратэгічны аб'ект, ад пажару...

Вялікая вогненная бяда 1567 года знішчыла ўвесь горад. Значная яго частка згарэла ў час пажару ў 1613 годзе. У 1657 годзе захапілі, разрабавалі і спалілі Брэст шведскія войскі. У 1802 годзе згарэла каля 160 дамоў у цэнтры горада. Буянства некіравальнай стыхіі 1822 года цалкам знішчыла гандлёвую яго частка.

Значны рэзананс, ўзрушэнне і спачуванне па ўсёй Расійскай імперыі выклікаў велізарны пажар, які лютаваў у горадзе над Бугам 4-5 мая 1895 года. Тады яго называлі «Брэсцкай катастрофай». І нядзіўна: агністы «везувій» дашчэнту знішчыў 49 кварталаў з 64. Загінулі дзясяткі людзей – дакладнае іх колькасць не вызначана да гэтага часу.

Горад гонтавых дахаў

Да пары ж «каменнага добраўпарадкавання» Брэст фактычна быў горадам гонтавых дахаў і драўляных дамоў. Па некалькіх прычынах. Па-першае, дрэва - больш танны будаўнічы матэрыял, выгадны для беднаты, якая пераважна жыла ў Брэст-Літоўску. І, акрамя таго, паблізу крэпасці, якая размяшчалася ў горадзе, па стратэгічных меркаваннях доўгі час было забаронена ўзводзіць будынкі з каменя. Таму, як неаднаразова казалі і журналісты, і пажарныя той пары, «ежа для пажару заўсёды тут была багатая».

Брэсцкія вуліцы тады былі хоць і шырокімі, але практычна нідзе не брукаванымі. І конныя хады пажарных, што пралятаюць па трывозе, часам папросту загразалі ў пяску, доходившем месцамі-да 5-6 вяршкоў глыбіні.

Водазабеспячэнне на змене XIX-XX стагоддзяў таксама пакідала жадаць лепшага. У горадзе было 5 так званых «пажарных» калодзежаў, змест якіх варта было дарагога: «У некаторых неблагая вада, але яе ледзь хапае для для разборкі вёдрамі; вадавозы гэтымі студнямі карыстацца не могуць» - так гаварылася ў календары-даведніку «Брэст», выдадзеным у тыя часы. Гарадскі бюджэт не дазваляў вялікіх выдаткаў на ўтрыманне пажарнай каманды.

Агонь, вада и заліўныя трубы

Рыштунак першых пажарных каманд было больш чым сціплым: бочка з вадой, некалькі брандспойтаў ды нязграбная ручная помпа, якую тады называлі не інакш, як «заліўной трубой», а ў астатнім – вёдры, рыдлёўкі, вяроўкі, бусакі ды сякеры. Яны камплектаваліся да 1873 года салдатамі, а далей па вольнаму найму на дагаворных умовах. Да канца XIX стагоддзя склалася тыпавая структура пажарнай каманды - з атрадаў водазабеспячэння, трубнага, драбінчастага, сякернага  і ахоўнага. Ўсталяваліся службовыя і прафесійная спецыялізацыя: сякернікі, факельнікі, лазальшчыкі...

Што тычыцца сродка перамяшчэння каманды – доўгі час ён заставаўся конным. І справа была не толькі ў высокім кошту першых аўтамабіляў. Проста пажарныя коні не нашмат саступалі ім ў хуткасці. Гэта былі цудоўныя буйныя коні асаблівай пароды - помесь арлоўскіх рысакоў з цяжкавозамі велічэзнага росту, вялікай хуткасці і сілы. Іх вырошчвалі на спецыяльных конных заводах.

Было заведзена ў кожнай частцы мець коней якой-небудзь адной масці. І колер коней для дадзенай часткі быў рэгламентаваны. У пажарнай камандзе Брэсцкай крэпасці, што дакладна вядома з успамінаў жыхароў горада пачатку мінулага стагоддзя, было паўтара дзясятка коней, вельмі бачных, гнядой масці і добра ўкормленых. А акрамя таго, - некалькі жалезных бочак для вады і лінейкі для перавозкі пажарнага інвентара і людзей. Галоўнай супрацьпажарнай зброяй былі тры ці чатыры помпы, даволі магутных, так як кожная з іх прыводзілася ў дзеянне чатырма людзьмі.

На бітву з агнём - пад сцягам часткі

Выезд пажарных да месца здарэння тады быў незабыўнай падзеяй, свайго роду цырыманіялам. Наперадзе запряжак скакаў верхавы — так званы скачок. Ён трубіў на скаку ў медны ражок, і рух спыняўся. У адлегласці двух дзясяткаў метраў ад скачка поўным кар'ерам імчаліся запрэжаныя чацвёркамі і парамі хады (так тады называліся пажарныя калёсы). Першым імчаўся ход з камандай, на ім лунаў сцяг часткі. Тут жа знаходзіўся звон, у які бесперапынна званіў пажарны. На козлах сядзелі тры фурмана: кучар, які сядеў у цэнтры, правіў парай коней, запрэжаных у дышла, бакавыя фурманы кіравалі кожны адной з пристяжных коней. Гэта было выклікана тым, што ніякай сілы не хапіла б аднаму чалавеку справіцца адразу з чацвёркай такіх коней ды яшчэ ў дадатак запрэжанай у цяжкую павозку. Ад усіх трох кучараў, вядома, патрабавалася вельмі вялікае майстэрства, асабліва на паваротах.

За галаўным ходам у строгай паслядоўнасці імчаліся іншыя падводы: з лесвіцамі, баграмі, а таксама паравая машына, якая ківала ваду; яна заўсёды стаяла ў частцы пад парамі. Шэсце замыкала пажарная «хуткая дапамога» — пара канёў, запрэжаная ў ландо (карэта з адкідным верхам). Зрэшты, такі «картэж» быў з'явай, больш уласцівым буйным гарадам. У ўскраінных ж і правінцыйных камандах былі яшчэ хады з бочкамі для вады, якую пажарным прыходзілася вазіць з сабой, так як вадаправода ў тых месцах часта не было.

Неверагодны грукат і звон, гукі ражка, велічэзныя коні, чырвоныя бліскучыя вазы, клубы дыму з іскрамі з паравой машыны, бліскучыя медныя каскі пажарных і нікеляваныя каскі пажарных афіцэраў — усё гэта стварала яркую, ўражальную карціну.

Надзетыя баёўкі, заведзеныя маторы…

З нашых дзён мы глядзім скрозь вялізны пласт гісторыі ў тыя далёкія гады станаўлення службы, мабыць, з лёгкай усмешкай. За паўтара стагоддзя яе маштабы моцна выраслі, функцыі жа істотна змяніліся і дапоўніліся. Баявая праца пажарных падраздзяленняў заснавана на строга прадуманых, навукова абгрунтаваных і пацверджаных шматгадовым практычным вопытам тактычных прыёмах.

Асноўнае падраздзяленне – дзяжурны каравул у складзе двух-чатырох аддзяленняў. Круглыя суткі ён нясе вахту, знаходзячыся ў стане павышанай гатоўнасці ў любы час дня і ночы. Усё, што можа спатрэбіцца, загадзя выкладзена ў машынах, праверана і падрыхтавана да вогненнага бою. На выезд па сігналу трывогі адведзены максімальна сціснуты тэрмін – не больш за 40 секунд. Надзетыя баёўкі, заведзеныя маторы, занятыя месцы па разліку, ўключана рацыя, па якой камандзір удакладняе апошнія дадзеныя. Над раскрываецца варотамі ярка свеціцца інфармацыйнае табло, якое паведамляе час выезду і надвор'е. Міргаюць сінія пробліскі на дахах машын, якія выязджаюць з варот. Праз хвіліну яны ўжо растварыліся ў струмені вулічнага руху, і толькі адрывістыя гукі сірэн паведамляюць аб тым, як яны спяшаюцца да месца пажару...

У нагу з часам

...Асаблівай вяхой у гісторыі службы адзначаны год 1998-ы, калі ў адпаведнасці з Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ўтварылася новая структура – Міністэрства па надзвычайных сітуацыях. Цяпер пажарная бяспека – толькі частка шматгранных функцый вялікага ведамства, правапераемніка Галоўнага ўпраўлення ваенізаванай пажарнай службы МУС краіны.

Сёння служба па надзвычайных сітуацыях – кіруючы і каардынуючы орган, які забяспечвае выразную працу Дзяржаўных сістэм папярэджання і ліквідацыі НС і пажарнай бяспекі. Падраздзяленні службы МНС Брэсцкай вобласці здольныя выконваць увесь спектр пажарных і аварыйна-выратавальных работ: ліквідацыю пажараў і іншых надзвычайных сітуацый, выратаванне пацярпелых, лакалізацыю небяспечных для людзей, вытворчасці і навакольнага асяроддзя фактараў, разбор завалаў, нейтралізацыю моцнадзейных атрутных рэчываў і многае іншае.

Цяпер па тэлефонных нумарах 101 і 112, замацаваных за цэнтрамі аператыўнага ўпраўлення абласной службы выратавання, можна паведаміць аб няштатнай або надзвычайнай сітуацыі любога роду, якая здарылася ў рэгіёне. Штодня дыспетчары ЕДДС прымаюць каля 400 такіх званкоў. Праблемы і трывогі ў людзей розныя, але аб'ядноўвае іх адно: яны чакаюць неадкладнай дапамогі. І гэтая дапамога павінна падаспець своечасова.

Штодня на Брэстчыне заступаюць на дзяжурства больш за 300 супрацоўнікаў. У распараджэнні ў ратавальнікаў – больш за паўтысячы адзінак тэхнікі. Прычым 230 з іх знаходзяцца ў пастаяннай баявой гатоўнасці, гэта значыць, у любую хвіліну гатовы выехаць на месца здарэння.